Jumat, 09 Maret 2012

KISI-KISI UJIAN SEKOLAH PAKET B TP:2011/2012

1. Wiracarita, Babad, punika rumasuk ring kesusastraan Bali ……..sane marupa …………?
a. Purwa marupa Prosa
b. Purwa marupa Puisi
c. Anyar marupa Prosa
d. Anyar marupa Puisi
e. Purwa marupa Tembang
2. Pinaka piranti baos marupa tulisan tur katuju majeng ring angga sane kaarsa utawi majeng ring perkantoran / lembaga sane lianan kabaos………?
a. Pidarta
b. Rerepi
c. Dharma Tula
d. Dharma Wacana
e. Widhya Tula
3. Mabligbagan saindik daging kaweruhan utawi umum sane dahat mabuat tur prasida ngawetuang pikolih sane metu saking pikobet-pikobet sane jagi kabligbagan kawastanin………………………..?
a. Dharma tula
b. Widya Tula
c. Darma suaka
d. Diskusi
e. Darma Wacana
4. Ring sajeroning diskusi wenten kalih parindikan sane kawastanin Widya Tula lan Dharma Tula. Mabligbagan utawi diskusi umum kawastanin…………….?
a. Widya Tula
b. Dharma tula
c. Dharma widya
d. Parama Tula
e. Dharma suaka
5. Kruna paketeltel, pakeborbor, pakenyitnyit, rumasuk ring kruna dwi........?
a. Maya Lingga
b. Purwa Lingga
c. Wesana Lingga
d. Sama Lingga
e. Samatra Lingga
6. Sampunang ratu titiang nenten ngawedang. Lengkara puniki rumasuk ring lengkara………………..?
a. ASI
b. AMI
c. ASO
d. Andap
e. Mider
7. Cening Ayu men kengken unduk cening ditu nunas ajah di Pesraman, suba patutne suud jani? Lengkara puniki rumasuk ring lengkara………………..?
a. ASI
b. AMI
c. ASO
d. Andap
e. Mider
8. Ratu Dewa Agung istri, ratu pacang lunga kija? Kruna kija sane wenten ring lengkara punika rumasuk ring kruna ………..?
a. ASI
b. AMI
c. ASO
d. Andap
e. Mider
9. Ring sajeroning apada wirama wenten kawangun antuk petang carik, nanging wenten taler pada wirama sane kawangun antuk tigan baris inggih punika……………?
a. Wirama Rajani
b. Wirama Sronca
c. Wirama Raitiga
d. Wirama Wangsata
e. Wirama Totaka
10. Tembang Baline sane kabanda antuk uger-uger Guru, Laghu, Wretta miwah Matra kawastanin …..?
a. Sekar Alit
b. Sekar Agung
c. Sekar Madia
d. Sekar Rare
e. Pupuh
11. Ring sajeroning wirama wenten papat parindikan sane kabaos Pangenter, Pangumbang, Pangawit, miwah Pamada. Carik kaping tiga sajeroning wirama kabaos…………….?
a. Pangumbang
b. Pamada
c. Pangenter
d. Pangawit
e. Pemahbah
12. Kruna alus singgih inggih punika kruna alus sane kanggen nyinggihang sang singgih. Ring sor puniki sane rumasuk ring kruna alus singgih inggih punika…………?
a. Seda, mobot, manggihin
b. Padem, ngantenang, abot
c. Mapesengan, newek, ipun
d. Ngantenang, padem, abot
e. Ida, mobot, ngraga
13. Mantuk, mawarih, mireng, pikayun, ngicen, mabaos. Kruna puniki rumasuk ring kruna……?
a. ASI
b. AMI
c. ASO
d. AMA
e. Andap
14. Uning, lali, eling, numbas, sampun, nenten. Kruna puniki rumasuk ring kruna……?
a. ASI
b. AMI
c. ASO
d. AMA
e. Andap
15. Kakawin Arjuna Wiwaha kakawi olih………………………?
a. Mpu Tantular
b. Mpu Sedah
c. Mpu Panuluh
d. Mpu Kanwa
e. Mpu Yogiswar
16. Ring sajeroning kakawin kabanda antuk uger-uger guru, laghu, wretta, miwah matra. Sane kabaos suara panjang, suara ngileg utawi kecape sane katembangan molah, panjang ngawilet, inggih punika………………..?
a. Guru
b. Laghu
c. Wretta
d. Matra
e. Pada lingsa
17. Suara ingan, suara bawak, suara nylocor utawi kecape sane katembangan antar bawak kawastanin……?
a. Guru
b. Laghu
c. Wretta
d. Matra
e. Pada lingsa
18. Pawangunan guru laghu sajeroning acarik kabaos ………………………….?
a. Guru
b. Laghu
c. Wretta
d. Matra
e. Pada lingsa
19. Kecap wanda utawi gebogan wanda sajeroning acarik kawastanin………………………….?
a. Guru
b. Laghu
c. Wretta
d. Matra
e. Pada lingsa
20. Guru ring sajeroning wirama kapalih dados tiga minakadi wenten guru haswa, guru dirgha, miwah guru pluta. Sane kabaos guru panjang tur ngileg inggih punika…………?
a. Guru Dhirga
b. Guru Pluta
c. Guru Haswa
d. Guru Laghu
e. Guru Dingdong
21. Carik kaping papat sajeroning kakawin kawastanin …………………..?
a. Pangumbang
b. Pamada
c. Pangenter
d. Pangawit
e. Pemahbah
22. Sajeroning agem utawi tatikes mapidarta wenten sane kabaos wirama, wiraga, wirasa, wicara miwah wesata. nyobiahang pidarta antuk pikayunan sane manut ring wiraga punika kawastani…………….?
a. Wicara
b. Wiraga
c. Wirasa
d. Wirama
e. Wesata
23. Mabebaosan mabasa Bali alus sane nguningayang kawentenan karya sane jagi kalaksanayang kabaos…………..?
a. Widya Tula
b. Sambrama Wacana
c. Dharma Wacana
d. Dharma Suaka
e. Atur Piuning
24. Saluirin gatra sane kapireng, kawacen, kacingak, madue tetuek mangda sang sane mirengan wikan ring dagingnyane, puniki kawastanin……………………………….?
a. Pidarta
b. Berita
c. Kruna
d. Wacana
e. Lengkara
25. Sajeroning nyurat aksara Bali pinaka ciri sane patut cingakin mangda tios ring aksara Jawa sakadi ring sor inggih punika !
a. Bunter
b. Merepat
c. Bucu telu
d. Bucu tumpal
e. Bucu Mati
26. Surat sane katulis olih sang sane nulis katuju / kakirim majeng ring anak sane lianan tur kahananipun indik anggane padidi kawastanin surat………..?
a. Dinas
b. Resmi
c. Niaga
d. Kaleng
e. Pribadi
27. Surat sane kaanggen pisarat ring madolan kawastanin surat …………..?
a. Dinas
b. Resmi
c. Niaga
d. Kaleng
e. Pribadi
28. Cerpen, novel, punika rumasuk ring kesusastraan Bali ……..sane marupa …………?
a. Purwa marupa Prosa
b. Anyar marupa Prosa
c. Purwa marupaTembang
d. Purwa marupa Puisi
e. Anyar marupa Puisi
29. Angkepan kalih kruna sane kasurat ring sor puniki sane marupa kruna satma ngerasang arti sakadi…..?
a. Jebugarum, matanai
b. Serantun, sesajen
c. Cerik kelih, tegeh endep
d. Biu batu, kacang cina
e. Joh sawat, gede gangsuh
30. Rajani, swandewi, sronca, rai tiga punika rumasuk ring sekar ……………….?
a. Sekar Agung
b. Sekar Madya
c. Dolanan
d. Sekar Alit
e. Sekar Rare
31. Aksara Baline sane kanggen nyuratang indik kediatmikanan sekadi japa mantra lan pangurip-urip, kawastanin aksara …………………?
a. Aksara swalalita
b. Aksara Wicaksana
c. Aksara Wianjana
d. Aksara Wreastra
e. Aksara Modre
32. k, K ¿ ¿ , g¾, f, \, h. Puniki rumasuk ring soroh wargan aksara ……………….?
a. Kantia
b. Murdania
c. Ostia
d. Talawia
e. Dantia
33. z, m, n, \, ¿puniki rumasuk ring pangangge ……………………………?
a. Suara
b. Anusuara
c. Wreastra
d. Ardasuara
e. Tengenan
34. p,|, b, ¿ v, m, w , ngranjing ring soroh wargan aksara ……………………………….?
a. Kantia
b. Murdania
c. Ostia
d. Talawia
e. Dantia
35. I Meme meli biu aji sia bangsit. Kruna wilangan sia bangsit akuda akehnyane……………………?
a. 1500
b. 1800
c. 1600
d. 1900
e. 1700
36. Kruna paketeltel, pakeborbor, pakenyitnyit, rumasuk ring kruna dwi........?
a. Maya Lingga
b. Wesana Lingga
c. Samatra Lingga
d. Purwa Lingga
e. Sama Lingga
37. Pupuh Ginanti sajeroning acarik akehnyane ………………….?
a. 6
b. 10
c. 12
d. 7
e. 11
38. Eda bes sanget malawar ngerang teken jampin anak. Malawar Gerang madue arti sekadi ring sor……..?
a. Nyagerang
b. seger
c. uger-uger
d. gejer-gejer
e. nguber
39. Putu Doglas demen pesan .......................... anak kayeh di tukade. Bebladbadan sane patut kadagingin ring tititk-titik punika?
a. Masarin tanah
b. Madasar nasi
c. Macucun jaler
d. Majempong bebek
e. Mapanak bikul
40. Kruna “kresna” yening kasurat antuk aksara Bali, patut kasurat ..................................?
a. k Ê sÂ.
b. kÉ) sÂ.
c. kÊ [Å.
d. kÊ s n.
e. kÉ [Â.
41. Kruna “Arjuna” yening kasurat antuk aksara Bali, patut kasurat......................?
a. Á(¾ ju x .
b. h(¾ ju n.
c. . Á(¾ ju n.
d. Á(¾ ru Xÿ.
e. h(¾ ju x.
42. Kruna “Yadnya” yening kasurat antuk aksara Bali, sasuratan sane patut ………………….?
a. y jñ ÿ.
b. yÑ z/.
c. yÑ Zÿo n/.
d. yÑ z.
e. y dñ ¿ ¿.
43. Tengenan “H” sajeroning nyurat aksara Bali yening aksarania mabinayan patut kasurat ngangge…………….?
a. Bisah
b. Surang
c. wiasarga “ha”
d. Taleng
e. Cecek
44. Ring sor punika pupulan kruna tiron ( limang wanda ) sekadi…..............?
a. Manyungkanin, kalimayah, panyaman
b. Liligundi, Kumanyama, Kumakukur
c. Kalimayah, liligunadi, kalajengking
d. Katiwawalan, Kalisasuan, katimumula
e. Panureksan, Kasakitan, Panugraha
45. Sajeronig ngawit nyurat aksara Bali, tanda Panten magenah ring ...............?
a. Teben
b. Samping
c. Arep
d. Duur
e. Duri
46. Ring sor puniki sasuratan Telungatak yening surat antuk angka Bali akehnyane ..................?
a. 300
b. 700
c. 600
d. 200
e. 800
47. Ring sor puniki sane kawastanin pangangge ardasuara ring sor sekadi…....................................?
a. Suku ilut
b. Nania
c. Na kojong
d. Na rambat
e. Wa
48. Kruna awinan, naging, setonden. punika yan anutang ring wewangsan kruna nganjing ring kruna ......?
a. Sandang
b. aran
c. wilangan
d. sambung
e. pangarep
49. Anak sane geginane miara jaran kawastanin..........................?
a. Dalang
b. sarati
c. pekatik
d. pragina
e. katengkong
50. Punika bunga sane katumbasang ring peken.Kruna bunga alusne .............?
a. Sekar
b. Pasar
c. Angker
d. Ukir
e. Bunga

Minggu, 12 Februari 2012

SURAT / REREPI


Ø Surat utawi swalapatra inggih punika pinaka piranti baos marupa tulisan tur katuju majeng ring angga sane kaarsa utawi majeng ring perkantoran / lembaga sane lianan.
Ø Yening tilik ring sorohnyane surat kapalih dados tigang soroh:
1.      Surat Pribadi
Inggih punika: surat sane katulis olih sang sane nulis katuju / kakirim majeng ring anak sane lianan tur kahananipun indik anggane padidi (pribadi)
Indik dagingnyane surat pribadi punika wenten:
-          Madaging indik pikobet kulawarga, pasawitran miwah nyantenang raga (perkenalan)
-          Surat pribadi sane masifat resmi, umpami surat mapiuning ka sekolah, surat ngalamar karya
2.      Surat Dinas / Resmi
Inggih punika surat sane dagingnyane mapaiketan ring indik kedinasan, resmi (saking pemerintahan)
3.      Surat Niaga
Inggih punika surat sane kaanggen pisarat ring madolan / dagang (kepentingan bisnis)
Ø Conto Surat Pribadi nenten masifat resmi:
Surat praya katur ring Bapa kalih meme malinggih ring Banjar tegal, Buleleng
“Om Swastyastu”
       Malarapan antuk rerepi puniki,titiang nguningayang ring Bapakalih Meme iriki santukan pelajahan ring SMK ngakehan bandingang sareng ring SMP. Nah wawu mangkin tiang polih galah makabar. Kahanan tiange ring Badung amangkinan becik-becik kemanten, kenten taler Bapa kalih Meme irika mangdane kenak.
       Meme, Bapa, sane mangkin tiang nabdabang dewek jagi nyarengin test kenaikan kelas semester, maih pitung rahina saking mangkin. Dumogi sueca Ida Sang Hyang Parama Kawi, mangda tiang polih nilaisane becik. Yening nyarengin tes kenaikan kelas, tiang kapituduh mangda muputang tugas-tugas sane kaicen olih Bapak/Ibu Guru ring sekolah. Ne mangkin tiang taler malih nyungkanin, meratin Bapa kalih Meme.tiang kirangan bea jagi anggen tiang nyangkepin tugas-tugase punika. Ne banget pinunas titiang saha ledang Bapa kalih Meme mangdane sida ngicen titiang jinah anggen makarya tugase punika.
       Inggih wantah wantah asapunika pinunas titiang, sapakaon surat puniki mangda ledang Bapa kalih Meme ngampurayang. Rauh iriki dumun surat titiange, dumadak Bapa kalih meme ring jumah dirgayusa taler nyaman-nyaman titiange irika sami mangga ngamangguhang karahajengan.
“Om Santhi, Santhi, Santhi, Om”
                                                                                             Denpasar, 14 Februari 2012
                                                                                             Titiang,
                                                                                                                  
                                                                                                      
                                                                                             Luh Suratni

Ø Conto surat pribadi sane masifat resmi:
Surat praya katur ring Bapak/Ibu Guru Wali kelas X AP3 SMK Wira Harapan Tegal Jaya, Badung

“Om Swastyastu”
       Malarapan antuk swalapatra puniki, titiang nguningayang majeng ring Bapak/ Ibu Guru duaning rahinane mangkin:
Rahina                         : Soma
Tanggal                       : 13 Februari 2012
Titiang nenten prasida ngranjing santukan wenten Upacara Dewa Yadnya.
       Kadi asapunika atur piuning titiang, dumogi Bapak/Ibu Guru prasida micayang ijin. Pinaka pamuput nenten lali titiang ngaturang parama suksma.
“Om Santhi, Santhi, Santhi, Om”

Guru Rupaka                                                                                  Badung, 13 Februari 2012
                                                                                                       Atur tititang,


I Wayan Kaler                                                                                Nyoman Ayu Ratih

 Conto Surat Dinas / Resmi:

INSTITUT KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN
IKIP PGRI BALI

FAK. PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
Jln. Sroja Denpasar, Telepon (0361) 431434


Nomor      : 20/VII/FPBS/2010
Lampiran   : Dudonan Parikrama
Indik         : Udangan Pamuspan
                   Ketua IGTK Provinsi Bali

Om Swastyastu,
Malarapan asung kerta wara nugrahan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, IKIP PGRI prasida nglaksanayang Upacara Pacaruan, Pamlaspas, lan Piodalan. Padudusan Alit ring Pura Widya Aksara IKIP PGRI Bali. Antuk punika titiang nunas pangrauh Ida-dane ngamiletin pamuspan nemonin purnama kasa, ring:
      Rahina      : Saniscara, 26 Juni 2010
      Jam          : 09.00 Wita
      Busana     : AdatPamuspan
      Genah      : Pura Widya Aksara IKIP PGRI Bali
Inggih kadi asapunika atur pinunas titiang. Mogi-mogi nenten wenten kapialangan mawinan Bapak/Ibu /Ida-dane prasida ngrauhin. Mantuk ring uratiang miwah sapangrauh Ida-dane, titiang matur suksma.
Om, Snthi, Santhi, Santhi, Om.

Sareng ngundang                                                                             Denpasar, 20 Juli 2010
Rektor IKIP PGRI Bali,                                                                  Pangrajeg Karya,

Drs.Redha Gunawan                                                                       Dr. I Made Suarta, M,Hum

Minggu, 25 Desember 2011

(MC) BAHASA BALI

 MC/ pembawa acara yening ring bahasa Bali kabaos Pangenter acara utawi Ugrawakia.
 Contoh Pangenter Acara Bahasa Bali:
Pangenter Baos
Wanti Warsa Seka Truna Brata Wangsa Br. Ganter, Desa Abiantuwung

Parikrama nyagra wanti warsa Seka Truna Brata Wangsa Br. Ganter, Desa Abiantuwung kaping 54 ring rahina Saniscara pahing, tanggal 20 Agustus 2003 jagi kakawitin.

Om Swastyastu,

Sane kaping singgihang titiang Bapak Camat Kediri
Bapak Kapolsek miwah Danramil KediriSane Baktinin Titiang
Bapak Kepala Desa Abiantuwung sane Kusumayang Titiang
Jero Bendesa Adat miwah Kelian Adat lan Dinas sane Wangiang Titiang
Para Manggala miwah Krama Seka Truna sinamian sane asihin Titiang

Pinih ajeng Lugrayang riin titiang ngaturang rasa angayubagia majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, duaning sangkaning asung kerta wara nugrahan Ida mawinan titiang Pingkalih Ida-dane dinamian mangguh karahajengan saha prasida rauh wengine puniki. Nenten lali titiang ngaturan swasti prapta, rahajeng wegi saha matur suksma majeng ring keledangan Ida-dane ngrauhin Parikramane puniki. Pinaka panyembrama, pacang kaunggahang sasolahan “Sekar Jakat”. Para Pragina miwah panabuh durusang titiang!

……………………..Sasolahan Sekar Jagat……………………….

Para Atiti miwah Uleman Sinamian sane Baktinin Titiang
Santukan pamungkah acarane sampun margiang titiang, mangkin nglantur ring acara “Nembangang Lagu Indonesia Raya”. Antuk punika titiang nunas mangda Ida-dane ngadeg riin ajebos! Sang sane ngenterang lagu rarisang titiang!

……………………..Lagu Indonesia Raya……………………….

Ida-dane, sane mangkin pacang kalanturang antuk parikrama ngeningang Citta utawi Mengheningkan Cipta. Antuk punika, tunas titiang kaledangan Bapak Camat ngenterang acarane puniki! Majeng ring Bapak Camat durusang titiang!

……………………..Ngeningan Citta ……………………….

Bapak Camat miwah Ida-dane Sinamian sane Wangiang Titiang
Sane mangkin kalanturang antuk parikrama kaping tiga sane marupa atur piuning saking manggala karya. Dane Pamucuk Karya inggih punika Kelian Seka Truna Brata Wangsa Br. Ganter durusang Titiang!
……………………..Atur Piuning Manggala Karya ……………………….
Para Atiti miwah Uleman sane Baktinin Titiang
Acara selanturnyane marupa Sambrama Wecana saking Bapak Kades Desa Abiantuwung. Antuk punika Bapak kades durusang titiang.

…………………….. Sambrama Wecana Bapak Kades ………………………

Matur suksma Titiang ring Bapak Kades, sane mangkin Ida-dane pacang iring Tititang mirengang Dharma Wacana saking Bapak Camat Kecamatan Kediri. Majeng ring Bapak Camat durusang Titiang!

…………………….. Dharma Wecana Bapak Camat ………………………

Ida-dane Para Atiti miwah Uleman sane Kusumayang Titiang
Sampun suwe Ida-dane iring titiang nyarengin parikramane iwawu, mangkin sampun panemaya titiang jagi ngiring Ida-dane miarsayang parikrama kaping untat marupa panglila cita utawi hiburan.
• Kapertama pacang katurang sasolahan “Tari Jauk Manis” saking karma seka truna druene. Majeng Pragina lan Panabuh durusang titiang!
• Kaping kalih ngiring piarsayang sasolahan sane mawasta “Tari Candrawasih” sane taler kasolahang antuk para karma seka turna druene. Para pragina miwah penabuh rarisan titiang!
• Nglantur mangkin ring panglila cita kaping ungkur marupa sasolahan Arja Lanang saking “Seka Arja Akah Canging”. Majeng ring Pragina lan panabuh durusang titiang!
Bapak Camat miwah Ida-dane sinamian. Rauh iriki titiang prasida ngenterang acarane puniki. Maka kirang langkung atur Titiang, lugrayang Titiang nglungsur gung rena pangampura. Pinaka panguntat atur, titiang ngaturang parama santhi.
Om Santhi, Santhi, Santhi, Om.

Kamis, 22 Desember 2011

DISKUSI BAHASA BALI

Manut ring kepahan diparta diskusi punika wenten sane kabaos:
1. Widya Tula
Mabligbagan saindik daging kaweruhan
2. Dharma Tula
Mabligbagan utawi diskusi umum

 Diskusi inggih punika: mligbagan saindik daging kaweruha utawi umum sane dahat mabuat tur prasida ngawetuang pikolih sane metu saking pikobet-pikobet sane jagi kabligbagan.

 Nganinin indik tata cara sajeroning maktayang Diskusi:
1. Pemahbah
Om swastyastu“Matur suksma majeng ring Ibu guru miwah para sawitra sareng sami, duaning ring rahina sane mangkin sampun ngicen galah ring sikian titiang pamekas ring kelompok  titiang anggen mabligbagan ring rahinane mangkin nganinin indik “..........................”.
2. Nyantenang Raga
Inggih sadurung titiang ngawit nyobiahang diskusi titiang puniki, titiang pingkalih kelompok titiang jagi nyihnayang angga majeng ring sameton sareng sami.
• Ngawit wastan titiang ……………………..
Titiang pinaka kelian kelompok.
• Nglantur sameton titiang sane wenten ring sisi kiwa titiang mawasta ………..
Ipun pinaka juru tulis …….
• Nglantur sameton titiang sane wenten ring sisi tengen titiang mawasta……………
Ipun taler pinaka juru tulis  ………..
3. Nyobiahang Diskusi
4. Pitaken
“Inggih sane mangkin icen titiang para sameton  galah pacang ngamedalang pitaken indik pabligabaganne puniki” kawitin titiang antuk tigang pitaken dumun!
5. Pasaur Pitaken
6. Penutup
“Inggih yenin nenten wenten pitaken malih, titiang matur suksma majeng ring sameton sareng sami, taler yening wenten nenten manut ring arsa titiang pingkalih kelompok titiang nglungsur pengampura ping banget. pabligbagan puniki jagi sineb titiang antuk parama santhi ”Om santhi, santhi, santhi Om”

WIRASAN KRUNA BASA BALI

Majalarang ring kawentenan pabinayan linggih metu tata krama mabebaosan sane waluyane pinaka uge-uger sajeroning mabaos Bali, sakadi puniki.
1. Wangsa jaba ri kalaning mabaos utawi maatur-atur ring sang maraga Tri Wangsa kapatutang nganggen   basa Alus.
Umpami: I Made ring Ida Bagus matur (Alus)
               I Dolar ring I Gusti Patih matur (Alus)
2. Tri Wangsa ri kalaning mabebaosan ring sang maraga Wangsa Jaba kangkat mabaos Andap (mabaos biasa, nenten Alus).
Umpami: Raja Tua ring I Dadap mabaos (Bs. Andap)
               Ida Bagus ring I Made mabaos (Bs. Andap)
3. Para pegawe utawi jadmane sane linggihnyane soran, ri kalaning mabaos ring sang maraga prakangge utawi prayayi patut mabaos Alus.
Umpami: Sopir ring Rektor matur (Bs. Alus)
               Pegawai ring Bupati matur (Bs. Alus)
4. Prakangge utawi prayayi, ri kalaning mabaos ring sang sane soran kangkat mabaos nganggenbasa Andap utawi basa biasa.
Umpami: Direktur ring Pegawai mabaos (Bs. Andap)
               Majikan ring buruh mabaos (Bs. Andap)

Malarapan antuk kawentenan linggih krama Baline punika, metu kruna-kruna basa Bali sane taler maderbe wirasa matios-tiosan. Manut wirasannyane, kruna-kruna basa Baline kapalih dados pitung soroh, inggih punika
1. Kruna Alus Mider
Inggih punika kruna alus sane rasa basannyane madue wiguna kakali, dados kanggen nyinggihang dsang   singgih, miwah kangge ngesorang sang sor. Tios ring punika krunaalus mider taler maderbe wangun andap.
Conto kruna Alus Mider :
Kruna Andap :                     Kruna Ami:
- Nawang                            - Uning
- Engsap                              - Lali
- Inget                                 - Eling
- Meli                                  - Numbas

2. Kruna Alus Madia
Inggih punika kruna-kruna basa Bali Alus sane rasa basannyane menengah. Kruna alus madia kirang becik yening anggen mabebaosan sane alus.
Conto kruna Alus Madia.
Kruna Andap:                                   Kruna Ama:                                             Kruna Ami:
- Ene , ento                                      - niki, nika                                               - puniki, punika
- Suba                                             - ampun                                                   - sampun
- Iang                                              - tiang                                                       - titiang
- Nah                                              - nggih                                                      - inggih
- Tusing                                           - ten                                                         - nenten

3. Kruna Alus Singgih
Inggih punika kruna alus sane kanggen nginggihang sang singgih. Kruna Alus Singgih nenten madrebe wangun Alus Mider.
Conto krun Alus Mider:
Kruna Andap:                                                    Kruna Asi:                                  Kruna Aso :
- Mati                                                               - seda                                         - padem
- Beling                                                             - mobot                                      - abot
- Ia                                                                    - ida, dane                                  - ipun
- Nepukin                                                          - manggihin                                 - ngantenag
- Madan                                                             - mapesengan                             - mawasta
- Padidian                                                           - ngraga                                     - newek

4. Kruna Alus Sor
Kruna Alus sor inggih punika kruna-kruna basa Baline sane mawirasa alus, kanggen ngasorang raga utawi ngasorang anake tiosan sane linggihnyane sor utawi andap.
Contoh kruna Alus Sor:
Kruna Andap:                                                   Kruna Aso:                                Kruna Asi:
- Mati                                                               - padem                                    - seda, mantuk
- Ngenceh                                                        - mabanyu                                 - mawarih
- Ningeh                                                           - miragi                                     - mireng
- Keneh                                                            - manah                                    - pikayun
- Ngomong                                                       - mapajar, matur                       - mabaos
- Ngemaang                                                      - ngwehin                                  - ngicen

5. Kruna Mider
Inggih punika kruna-kruna basa Baline sane maderbe wangun wantah asiki, nenten maderbe wangun alus,nenten maderbe wangun tiosan, mawinan dados maideran sajeroning bebaosan.
Conto kruna Mider:
                                Kruna Mider :
              - Kija                                - tembok
              - Ngongkok                      - clana
              - Spidol                             - radio
              - Bunter                             - gilik
              - Sendeh                            - galak
              - Sepatu                             - pulpen ,msl.

6. Kruna Andap
Inggih punika kruna-kruna sane rasa basannyane andap (endep),nenten alus miwah nenten kasar. Yening kruna mider nenten madrebe wangun tiosan,nanging kruna andapmadrebe wangun Alus.
Conto kruna Andap:
                   Kuna Andap:
          - Suba                     - teka
          - Mara                    - aba
          - Dingeh                  - ngenceh
          - Ngigel                   - madaar
          - Panak                   - alih
          - Eda                       - beli

7. Kruna Kasar
Inggih punika kruna-kruna basa Baline sane rasa basannyane kaon, saha ketah kanggenmabaosri kalanin brangti, ri kalaning merebat utawi mamisuh.
Conto Kruna Kasar:
Kruna Andap:                         Kruna Kasar:
- Mati                                    - bangka
- Madaar                               - nidik, ngleklek, ngamah
- Icang                                   - ake
- Cai                                      - iba
- Sirep                                   - memelud, medem

KESUSASTRAAN TEMBANG (Sekar Rare, Alit, Madia, Agung)

PUPUH (SEKAR ALIT):
 Yening selehin ring kesusatraan Bali, kakawin, kidung, pupuh punika rumasuk ring kesusatraan Bali Purwa sane marupa Puisi (sastra tembang).

 Wangun tembang ring Bali wenten kaepah dados petang soroh luir:
a. Sekar rare (tembang rare kanggen ngarum-rum rare mangda nenten crewet)
Contoh: Ratu anom metangi meilen-ilen, ratu anom matangi mailen-ilen
             Dong pirengan punyin sulinge dijaba, dong pirengan munyin sulinge dijaba……..
b. Sekar alit (sekar macepat duaning kawacen pat-pat))
Contoh: Jani jumunin malajah, awak lekad suba kelih, tiru-tiru kapatutan, sastra ane anggon
             suluh, nyuluhin raga makejang, ala becik, sastra ne ditu ngajarang.
c. Sekar madya (Tembang tengahan / Kidung karipta duk pamadegan dalem watu renggong ring gelgel abad      ke 16)
Contoh: Purwa kaning angripta rum, ning wana ukir kahadang labuh, kartika panedenging
             sari, angayon tangguli ketur, angring-ring jangga mure. (kidung wargasari)
d. Sekar agung (kakawin / sekar gede)
Contoh: Stuti nira tan tulus sinahuran paramarta siwa (pangawit)
             Anaku huwus katon abimatan ta temun ta kabeh (pangenter)
             Ana panganu grahang ku cadusakti winimba sara (Pangumbang)
             Pasupati sastra kastu pangarannia nihan wulati (pamada)

 Pupuh inggih punika wangunan tembang sane ngeranjing ring sekar alit

 Pupuh kaepah dados 10 luir ipun: sinom, semarandana, mijil, maskumambang, pucung, pangkur, ginada, ginanti, durma lan dangdang gula.

 Uger-uger Guru sajeroning Pupuh:
• Pada Lingsa : kecap wanda (suku kata) miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik (baris) lan akeh carik sajeroning apada.
• Guru wilang: uger-uger kecap wanda sajeroning acarik (jumlah suku kata dalam setiap baris).
• Guru dingdong: uger-uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik (banyaknya suara vocal dalam satu baris).
• Guru gatra: uger-uger ketah carik sajeroning apada (banyaknya baris dalam satu bait)

 Wenten lelima paindikan sane keni katureksa sajeroning lomba ngwacen sekar alit:
1. Tikas : abah miwah tata busana
2. Onek-onekan : kapatutan ngawacen
3. Reng suara : suara sane jagi nudut kayun
4. Guru dingdong : kapatutan suara panguntat carik
5. Raras : ekspresi/ penjiwaan

KIDUNG (SEKAR MADIA):
 Kidung inggih punika: Reriptan sane nganggen tembang tengahan ring Bali.
 Kidung/Sekar Madia kabanda antuk uger-uger kecap wanda miwah labuh suara panguntat sajeroning apada.
 Kidung kabaos sekar madia, dauaning tembange puniki wenten ring pantaraning sekar alit miwah sekar agunng. Sajeroning nembangan sekar madiane punika, suara wenten ring tengahin lidah.
 Uger-uger Guru sane ngiket sajeroning apada sekar madia wantah:
1. Guru wilang : uger-uger kecap wanda sajeroning acarik (jumlah suku kata dalam setiap baris).
2. Guru dingdong : uger-uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik (banyaknya suara vocal dalam satu baris).
 Kocap masa pangripta kidunge ring Bali sadaweg pamadegan Dalem Waturenggong ring gelgel, duk abad ke-16.
 Wenten makudang tembang-tembang tengahan sane katami ring Bali rauh mangkin inggih punika: kidung wargasari, kidung tantri, kidung putrusaji, kidung kundangdeya, kidung rereg mengwi, kidung alis-alis ijo, kidung bimaswara, kidung adri, puh jerum, puh demung, msl.

KAKAWIN (SEKAR AGUNG):
 Kakawin/sekar agung inggih punika tembang Baline sane kabanda antuk uger-uger Guru, Laghu, Wretta, miwah matra.
1. Guru mateges suara abot, suara panjang, suara ngileg utawi kecape sane katembangan molah, panjang ngawilet. Guru kapalih dados tiga inggih punika: guru Haswa (guru bawak), Guru dirgha (guru panjang), miwah Guru pluta (guru panjang tur ngileg)
2. Laghu mateges suara ingan, suara bawak, suara nylocor utawi kecape sane katembangan antar bawak.
3. Wretta mateges kecap wanda utawi gebogan wanda sajeroning acarik.
4. Matra mateges pawangun gurulaghu sajeroning acarik.
 Sajeroning apada wirama kawangun antuk petang carik, sakewanten wenten taler pada wirama sane kawangun antuk tigang carik sane kabaos Rahitiga utawi Utgatawisama. Carik kapertama sajeroning wirama kabaos Pangawit, carik kaping kalih kabos Pangenter, carik kaping tiga kawatanin Pangumbang, miwah carik kaping pat kawastanin Pamada. Ring wirama Raitiga nenten wenten Pengenter.
 Ring sor puniki kabaosang makudang-kudang murdan kakawin:
1. Kakawin Ramayana kakawi antuk “Mpu Yogiswara”
2. Kakawin Bharatayudha kakawi antuk “Mpu Sedah miwah Mpu Panuluh”
3. Kakawin Arjuna Wiwaha kakawi antuk “Umpu Kanwa”
4. Kakawin Sutasoma kakawi antuk “Mpu Tantular”
5. Kakawin Siwalatrikalpa kakawi antuk “Mpu Tanakung”
6. Msl.

DRAMA BALI

 Yening selehin ring kesustraan Bali alit-alit pastika sampun uning Drama puniki mawit sking kesesatraan Bali Anyar sane marupa Prosa.
 Dasar-dasar sajeroning mauruk drama inggih punika:
1. Pauruk I :
a. Ngawacen ring sajeroning Angen (membaca dalam hati)
b. Ngawacen masuara (ngrasayang lintihan(soroh)
satuane madasar antuk ngawacen naskah)
2. Pauruk II :
a. Ngawacen saha maparisolah nanging kantun kangge naskah
b. Mabaos nganutin tabuh lan agem tokoh satua
3. Pauruk III :
a. Maparisolah (akting) tur mabaos nanging nenten malih ngaange naskah (Lepas naskah).
4. Pauruk IV :
a. Nglampahang lelintihan satua drama madasar agem lan baos sane patut maweweh gambelan (musik)
5. Pauruk V :
a. Nglampahang lelintihan satua drama ngangge sarana drama, minakadi (Tata Lampu), Pangangge (tata busana) jangkep saha maweweg gambelan (musik)
 Agem utawi tetikes Drama:
1. Wicara inggih punika kawagedan ngolah topik utawi tema
2. Wirama inggih punika vocal / intonasi suara sane prasida nudut kayun sang sane mirengan
3. Wirasa inggih punika kawagedan maktayang daram antuk rasa mangda neneten sakadi anak ngapalan.
4. Wiraga inggih punika semita utawi laras sang sane maktayang

Contoh Drama Bali:
I Kelor           : Ratu Dewa Agung istri, sapasira ngiringang Cokoridewa?
Putri Raja       : I Beli Made, timpal tiange.
I Kelor           : O…..kenten?
Patih Agung    : Ratu Dewa Agung istri, sira puniki? Sira Wastan ipun?
Putri Raja       : Ne tuah timpal gelahe paman. Made manik lara Adanne.
Patih Agung    : Ih Cai Manik Lara, sinah wong alas cai ya? Tegakang iban caine! Di puri ne, nyen
                        kaden cai benye?
Manik Lara     : Inggih nawegang, nunas ampura ti-tiang Ratu Dewa Agung.
Patih Agung     : Ratu Dewa Agung petang iba, sing kene ben ci jeneng jlema?
I Kelor            : Ih Manik Lara , Tingalin anake malu jenengne. Yen kene jenengne, Gusti Patih
                         suba adanne. Gusti Patih keto abete.
Patih Agung     : Ih Lor, eda lumbara bungutemapete!
I Kelor            : Inggih ampura! Iwang titiang. Mawinan yen sampun merasa madue linggih
                         singgih, sampunang mabaos sane kasar !
Putri Raja        : Saja to paman. To nguda kasar kaketo paman ngraos?
Patih Agung     : Ratu Dewa Agung istri, pacang napi cokor idewa makta jadma pacul kadi niki ka
                         puri? Cokor idewa kaden putri luwih, putran tedung jagate iriki?
Putri Raja        : Paman. Sing pesan paman ngelah pangrasa? Kengken Patutne iraga marep ken
                        sesamen manusa? Bes majaegan ia manusa, kadirasa buron patut sayangin
                        patut tresnain.
Patih Agung    : Ratu Dewa Agung. Titiang prakangge iriki,patih senapati agung titiang iriki.
                        Sampun akeh tis panese sane naen rasayang titiang. Mawinan purun titiang
                        matur pawungu.
Putri Raja        : Gelah sing mapisalah teken tegak pamane. Sakewala pangidih gelahe, eda
                         paman kasar teken anak len! Yening Paman kasar teken sawitran gelahe, patut
                        ken paman ksing bakti mareppaukudan gelah.
Patih Agung    : Inggih-inggih, titiang nunas ampura Ratu Dewa Agung.
Permaisuri      : (Datang dan bertanya) Wih, cening. Cening ayu? Unduk apa ento kera-tang
                       cening ngajak I Paman Agung?
I Kelor          : Puniki Ratu Dewa Agung, Ida Dewa Agung Istri, putran cokoridewa mairingan
                       anak lanang rauh ka puri.
Permaisuri      : O…….Keto? Men nyen ne ajakidewa ning?
Putri Raja       : Nawegang Ibu, Niki Wantah I Beli Made, Timpal tiange ane ajak tiang nunas
                        ajah ring Pasraman. Bli Made Manik Lara Wastan ipun. Bli Made, niki ampun
                        ibun tiange. Matur anake Bli!
Manik Lara    : Ratu Dewa Agung , durus aksi sembah baktin titiang! Ampurayang pisan yening
                       panangkilan titiange mawinan biuta ring puri! Titiang wit saking panepisiring
                       jagat druene. Titiang mawasta Made Manik Lara, Ratu.
Permaisuri      : O…..Keto? Nah sing ja kengken.geah madue panjak liu. Dini ditu. Yen suba nyak
                        adung sang ngawerat lawan panjake makejang, kaden mula entoane ulatiang ? ih Sari?
Luh Sari         : Inggih titiang Ratu Dewa Agung.
Permaisuri      : Jeg bengong nyai ningalin anak bagus?
Luh Sari         : Inggih Ratu. Titiang kantun bajang tingting, sampun kantos amah barak ten
                        polih tunangan. Sira minab ten seneng nyingakin anak lanang bagus?
Permaisuri      : Saja ja keto. Kema gaenang I Made kopi malu!
Luh Sari         : Inggih-inggih, titiang ngiringang.
Manik Lara    : Sampunang Ratu, matur suksma, titiang neneten ngawedang.
Luh Sari         : Napi gaenang tiang Beli Made, the nggih?
Permaisuri      : Cening Ayu, men kengken unduk ceninge nunas ajah di pesraman?, suba
                        patutne suud jani?
Putri Raja       : Sampun Ibu, nika mawinan titiang budal saha ngajak Beli Made meriki, mangda
                        ipun uning purine driki. Ibu, I Beli Made Puniki nenten kantun maderbe rerama.
                        Pedalem tiang ipun, sapunapi yening banggiang iriki ipun mamarekan?
Permaisuri       : Dadi cening. Lung masih yen ia nyak. Apa ada ane sadina-dina mareresik di
                         taman.