• Kasustraan mawit saking kruna sastra sane mateges ajah-ajahan / ilmu pengetahuan. polih pangater Su sane
mateges becik utawi luwih, lan polih pangater lan pengiring (Ka-an) punika mateges nyihnayang
kawentenan.
• Kasusastraan inggih punika kawentenan ajah-ajahan sane becik utawi luwih.
• Kasusastraan taler mategeses: kekawian sastra sane metu saking padma hredaya manusa sane marupa
tulisan utawi karangan sane kawentenannyane luwih, becik tur lengut.
• Puisi inggih punika kekawian sastra sane kaiket antuk uger-uger.
• Prosa inggih puniki kakawian sastra sane nenten kaiket antuk uger-uger.
• Contoh Prosa Bali Purwa
- Satua-Satua ( sekadi: Bawang Teken Kesuna, Siap Selem,Pan Balang Tamak, Msl.) )
- Babad (sekadi: Babad Dalem, Babad Pasek, Msl.)
- Kanda (sekadi: Kanda Pat rare, Kanda Pat sari, Msl.)
- Wiracarita (sekadi: Mahabharata, Bratayudha, Ramayana, Msl.)
• Contoh Puisi Bali Purwa
- Sekar rare
- Sekar alit
- Sekar madya
- Sekar agung
• Contoh Prosa Bali Anyar
1. Novel / Roman
- Malancaran Ka Sasak olih I Gede Srawana
- Lan Jani olih I Made Wanda
- Msl.
2. Cerpen
- Togog olih I Made Sanggra
- Kampih di Kakisik olih Jelantik Santha
- Msl.
3. Drama
- Nang Kepod olih Ketut Aryana
- Maboros olih Putu Gede Suata
- Msl.
• Contoh Puisi Bali Purwa
- Bali olih Ngurah Yupa
- Basa Bali olih Suntari Pr.
- Galang Bulan olih K. Putra
- Mati Nguda olih Putu Sedana
- Idupe Nemu Sengsara olih Made Sanggra
- Jagi Surup Suryane olih Made Taro
- Msl.
Rabu, 16 Mei 2012
LENGKARA BASA BALI
• Lengkara Ingggih punika: Angkepan kalih kruna utawi akeh sane prasida ngawetuang ati sane jangkep saha
maweweh pola paneesnyane.
• Lengkara sané kabaos paripurna sakirangnyané madaging jejering lengkara (subjék) miwah linging lengkara
(prédikat).
A. Lengkara Basa Bali nganutin Linggihnyane / Kedudukannya kapalih dados 4 Soroh :
1. Jejering Lengkara (Subyek)
2. Linging lengkara (Predikat)
3. Panandang Lengkara (Obyek)
4. Pidartaning Lengkara (Keterangan)
- Pidartaning Genah / Tempat (ring sekolah, ring pasar, msl.
- Pidartaning Dauh / Waktu (dibi, tuni, abulan, tengai, msl)
- Pidartaning Wilangan / Bilangan (tenga, papat, dasa, papat , selae, telung benang,msl)
- Pidartaning Kahanan / Keadaan (seleg, tegeh, jegeg, bagus, kedas, kalem ,msl)
B. Lengkara Basa Bali nganutin Penees “ Intonasinyane” kapalih dados 4 soroh :
1. Lengkara Pamidarta (Kalimat Berita)
Inggih Punika : lengkara Pamidarta inggih punika lengkara sané nlatarang pariindikan (keadaan)
umpami:
• Tititang ngranjing ring SMK Wira Harapan
2. Lengkara Pitakén (Kalimat Tanya)
Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun nunas pasaur saking sang sané katakénin. Panees ring
panguntat lengkara ketah ipun ngunggahang intonasi tanya.
umpami:
• Luh, saja Iluh suba ngelah gegelan?
3. Lengkara Penguduh (Kalimat Perintah)
Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun ngandikain anak tiosan mangda maparilaksana utawi ngambil
pakaryan.
Umpami:
• Luh, mai je paekin negak disamping Beline!
• Béh, énggalin ja majalan beli!
4. Lengkara Nuutang Reraosan (Kalimat Langsung)
Inggih punika: Lengkara sane tatujon ipun nunas pasaur saking anak tiosan sane sifatnyane langsung.
umpami:
• Bapa metakon”Putu tusing masuk jani?”
C. Lengkara Basa Bali nganutin lingingnyane kapalih dados 2 soroh inggih punika:
1. Lengkara Lumaksana
Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkaran lengkarannyané nglaksanayang pakarya. Linging
lengkarannyané ketah marupa kruna tiron mapangater anusuara (Ny, M, N,Ng), sakadi:
Umpami :
• Beli Madé nusuk saté.
• Mbok Putu ngaé rujak.
• Adinné nulis surat ibi sanja di ampiké.
• I Lubdaka manah kijangé ento.
2. Lengkara Linaksana
Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkarannyané keni pakaryan. Linging lengkarannyané ketah
marupa kruna tiron mapangater (ka-) miwah mapangiring (-in), miwah (-a).
Umpami:
• Saténé katusuk baan Beli Madé.
• Tiang dukaina ring I Guru.
• Bungané adepa tekén Luh Sari di Peken Badung.
• Adinné maekin belinné.
• Galengé tegakina tekén panakné.
maweweh pola paneesnyane.
• Lengkara sané kabaos paripurna sakirangnyané madaging jejering lengkara (subjék) miwah linging lengkara
(prédikat).
A. Lengkara Basa Bali nganutin Linggihnyane / Kedudukannya kapalih dados 4 Soroh :
1. Jejering Lengkara (Subyek)
2. Linging lengkara (Predikat)
3. Panandang Lengkara (Obyek)
4. Pidartaning Lengkara (Keterangan)
- Pidartaning Genah / Tempat (ring sekolah, ring pasar, msl.
- Pidartaning Dauh / Waktu (dibi, tuni, abulan, tengai, msl)
- Pidartaning Wilangan / Bilangan (tenga, papat, dasa, papat , selae, telung benang,msl)
- Pidartaning Kahanan / Keadaan (seleg, tegeh, jegeg, bagus, kedas, kalem ,msl)
B. Lengkara Basa Bali nganutin Penees “ Intonasinyane” kapalih dados 4 soroh :
1. Lengkara Pamidarta (Kalimat Berita)
Inggih Punika : lengkara Pamidarta inggih punika lengkara sané nlatarang pariindikan (keadaan)
umpami:
• Tititang ngranjing ring SMK Wira Harapan
2. Lengkara Pitakén (Kalimat Tanya)
Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun nunas pasaur saking sang sané katakénin. Panees ring
panguntat lengkara ketah ipun ngunggahang intonasi tanya.
umpami:
• Luh, saja Iluh suba ngelah gegelan?
3. Lengkara Penguduh (Kalimat Perintah)
Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun ngandikain anak tiosan mangda maparilaksana utawi ngambil
pakaryan.
Umpami:
• Luh, mai je paekin negak disamping Beline!
• Béh, énggalin ja majalan beli!
4. Lengkara Nuutang Reraosan (Kalimat Langsung)
Inggih punika: Lengkara sane tatujon ipun nunas pasaur saking anak tiosan sane sifatnyane langsung.
umpami:
• Bapa metakon”Putu tusing masuk jani?”
C. Lengkara Basa Bali nganutin lingingnyane kapalih dados 2 soroh inggih punika:
1. Lengkara Lumaksana
Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkaran lengkarannyané nglaksanayang pakarya. Linging
lengkarannyané ketah marupa kruna tiron mapangater anusuara (Ny, M, N,Ng), sakadi:
Umpami :
• Beli Madé nusuk saté.
• Mbok Putu ngaé rujak.
• Adinné nulis surat ibi sanja di ampiké.
• I Lubdaka manah kijangé ento.
2. Lengkara Linaksana
Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkarannyané keni pakaryan. Linging lengkarannyané ketah
marupa kruna tiron mapangater (ka-) miwah mapangiring (-in), miwah (-a).
Umpami:
• Saténé katusuk baan Beli Madé.
• Tiang dukaina ring I Guru.
• Bungané adepa tekén Luh Sari di Peken Badung.
• Adinné maekin belinné.
• Galengé tegakina tekén panakné.
BERITA BAHASA BALI
Kruna Berita mawit saking bahasa sansekerta “ Vrit” sane mateges kejadian, saha yening selehin ring
bahasa inggris punika kabaos “Write” sane mateges menulis
Orti inggih punika saluirin gatra (berita) sane kapireng, kawacen madue tetuek mangda sang mirengan
wikan ring dagingnyane.
Yening selehin ring kamus besar, “Berita” inggih punika laporan mengenai kejadian atau peristiwa yang
hangat.
Manut ring panglimbaknyane orti punika wenten saking:
1. Media elektronik
Contoh: televise, Radio, internet, msl.
2. Media cetek
Contoh: Koran, majalah msl.
Unsur-unsur berita :
- What (apa yang terjadi dalam suatu peristiwa)
- When (kapan terjadi)
- Who (siapa yang terlibat di dalamnya)
- Why (mengapa peristiwa itu terjadi)
- Where (dimana terjadi peristiwa itu)
- How (bagaimana terjadinya)
bahasa inggris punika kabaos “Write” sane mateges menulis
Orti inggih punika saluirin gatra (berita) sane kapireng, kawacen madue tetuek mangda sang mirengan
wikan ring dagingnyane.
Yening selehin ring kamus besar, “Berita” inggih punika laporan mengenai kejadian atau peristiwa yang
hangat.
Manut ring panglimbaknyane orti punika wenten saking:
1. Media elektronik
Contoh: televise, Radio, internet, msl.
2. Media cetek
Contoh: Koran, majalah msl.
Unsur-unsur berita :
- What (apa yang terjadi dalam suatu peristiwa)
- When (kapan terjadi)
- Who (siapa yang terlibat di dalamnya)
- Why (mengapa peristiwa itu terjadi)
- Where (dimana terjadi peristiwa itu)
- How (bagaimana terjadinya)
WACANA BASA BALI
- Sinalih tunggil kawagedan rikalaning berbahasa inggih punika membaca (ngawacen)
- Tatujon ngawacen wantah prasida ngaresepang daging / isi sane kawacen.
- Wacana inggih punika reraosan sane kawedar marupa monolog utawi dialog
Wacana kapalih dados tigang soroh:
1. Wacana lisan
Inggih punika reraosan sane kawedar sane nenten ngangge media tulis
Contoh:
- Wacana lisan rikalaning guru mabebaosan ring ajeng kelas
- Wacana lisan dagang majeng ring pembeli
- Wacana lisan sane marupa tembang tradisional sane nenten katulis
“Gumi jani tusing cara ipidan, nak luh bajang keweh mengalih, ne jani gumine suba maju, ulian iluh
bisa ngajakin pesu”
2. Wacana lisan kedua (rekaman)
Inggih punika reraosan sane kawedar sane nenten ngangge media tulis, sane marupa rekaman, saha
prasida kaakses malih ring bentuk lisan.
Contoh:
- Wacana lagu pop Bali
“yen gumanti bajang, tan bina ya pucuk nedeng kembang, disuba ya layu tan ada ngerunguang
ngemasin makutang. Becik malaksana da gumanti dadi kemabang bintang…………”
- Wacana Drama tari (arja)
3. Wacana tulisan
Inggih punika reraosan sane kawedar sane ngangge media tulis
Contoh:
- Wacana sastra (gancaran, puisi, kakawin, gegeuritan, palawakia, satua bali, novel, cerpen, msl)
- Wacana non sastra (pidato, anggah ungguhin basa bali, pasanga aksara Bali, surat, sambrama
wacana, pengumuman basa Bali, msl.
Selasa, 15 Mei 2012
KRUNA BASA BALI
- Kruna inggih Punika: pupulaning suara/ wianjana sane ngawetuang arti.
- Pepalihan kruna kapalih dados 2 soroh luirnyane:
Manut ring Wewangsan ipun kruna basa Bali kapaih dados solas soroh luirnyane:
1. Kruna Aran (Kata benda)
- Kruna Aran Sekala ( Kata Benda Kongkrit)
Conto: Meja, Kursi, Gunung, msl.
- Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak)
Conto: angin, keneh, msl.
2. Kruna Kria (Kata Kerja)
- Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif)
Conto: Majalan, Nulis, Jumujug, Ngandik, msl.
- Kruna Kria Linaksana (kata Kerja Fasif)
Conto: Kakirim, Sinurat, Tulisa, kandika, msl.
3. Kruna Kahanan (Kata Sifat)
conto: Putih, Jegeg, Bagus, Jemet, Lantang, Selem, Bawak, Dueg, msl.
4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan)
- Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan)
Conto: sa, dua, telu, papat, lima, nenem, msl.
- Kruna Wilangan Pahan (Pecahan)
Conto: tenga, seprapat, msl.
- Kruna Wilangan gebogan (Jumlah)
Conto: Lebak, Karobelah, Samas, Domas, Msl.
- Kruna Wilangan Pepasten
conto: biu aijas, jatma adiri, msl.
- Kruna Wilangan Tan Janten
Conto: Liu, begeh, ombeh, bedik, msl.
5. Kruna Wawastan (Kata Sandang)
Conto: I, Ni, Sang, Hyan, msl.
6. Kruna Pangarep (Kata Depan)
Conto: di, ka, ba, I, ring, ri
7. Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung)
Conto: Krana, yadiapin, wireh, msl.
8. Kruna Paneges
Conto: ya, ja, sih,ke, te
9. Kruna Pangentos (Kata Ganti)
- Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama)
Conto: iang, tiang, icang
- Pangentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua)
Conto: Cai, Ragane
- Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga)
Conto: ia, dane, ipun, ida
10. Kruna Panguuh (Kata Seru)
Conto: aduh, arah,beh, ah, ih, msl.
11. Kruna Keterangan
Conto: dini, ditu, semeng, sanja, peteng, msl.
B. Kruna Basa Bali Nganutin Wangunnyane
Manut ring Wangunnyane kruna basa Bali kaepah dados limang soroh luirnyane:
1. Kruna Lingga
Inggih punika: Kruna sanedurung polih wewehan (Pangater, Pangiring, Miwah Seselan)
Conto: jalan, jagur, laib, tulung, tresna, msl.
2. Kruna Tiron
Inggih punika: Kruna sane sampun poih wewehan (Pangater, Pangiring, miwah Seselan)
- Pangater : (a-, ma-, su-, ka-, pa-, pati-, pari-, maka-, saka-, kuma-, sa-, pa-, pi-, dur-, swa-)
Conto: aukud, majalan, sudharma, kaejuk, pajalan, patigrepe, makadadua, sakabesik, kumalipan,
sasampun, pitresna, pajalan, durlaba, swabawa)
- Pangiring : ( -a, -e, -ne, -ang, -in, -an, -n, -wan, -nyane )
Conto: alapa, bastise, memene, ngadepang, tulisin, menekan, bapan tiange, dharmawan,
pangiringnyane.
- Seselan : ( -in-, -um-, -el-, -er- )
Conto: sinurat, sumaur, telapak, gerigi
3. Kruna Polah
Inggih punika: kruna sane sampun polih pangater anusuara ( ny-, m-, n-, ng-)
Conto:
- Sampat = Nyampat
- Sinduk = Nyinduk
- Paca = Maca
- Pancing = Mancing
- Tulis = Nulis
- Tundik = Nundik
- Kandik = Ngandik
- Kajang = Ngajang
- Msl.
4. Kruna Dwi Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kapingkalihan
Kruna Dwi Lingga malih kapalih dados 5 soroh luirnyane:
a. Kruna Dwi Sama Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap pingkalih.
Conto: gede-gede, mokoh-mokoh, alit-alit, msl.
b. Kruna Dwi Samatra Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap ping kalih, nanging ucapan sane ping kalih mauwah.
Conto: kitak-kituk, tundak-tundik, delak-delik, dengak-dengok,msl.
c. Kruna Dwi Maya Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap apisan nenten prasida ngawetuang arti, nanging yening
kaucap ping kalih wawu prasida madrebe arti.
Conto: kapu-kapu, kunang-kunang, kupu-kupu, ogoh-ogoh, msl.
d. Kruna Dwi Purwa Lingga
Ingih punika: kruna lingga sane kecape ring ajeng kapingkalihang.
Conto: sesate, sesari, sesajen, dedalu, msl.
e. Kruna Dwi Wesana Lingga
Inggih punika:kruna lingga sane kecape ring ungkur kapingkalihan tur kadulurin antuk pangater
(paka-).
Conto: pakateltel, pakenyitnyit, pakecorcor, msl.
5. Kruna Satma/Kata Majemuk (kruna Dwi Bina Eka Sruti)
Inggih punika:angkepan kalih kruna sane ngawetuang arti asiki
Kruna satma kapalih dados kalih soroh luirnyane:
a. Kruna Satma Sepadan (Setara)
· Kruna Satma Nyihnayang Matungkalik
Conto: meme bapa, cerik kelih, luh muani, tegeh endep, selem putih, matah lebeng, bah bangun,
lemah peteng, kemu mai, kaja kelod.
· Kruna Satma Ngerasang Arti
Conto: joh sawat, selem denges, peteng dedet, nyunyur manis, langsing lanjar, tegeh ngalik, pait
makilit, putih ngempur, manis melenyad, msl.
b. Kruna Satma Tan Sepadan (Tak Setara)
Conto: biu batu, tiing ampel, kesela sawi, jebu garum, katik cengkeh, papah biu, nyuh gading, msl.
Langganan:
Postingan (Atom)